Từ Chương trình cấp nước an toàn đến yêu cầu bảo đảm an ninh nguồn nước

Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) chủ trì tổ chức Hội thảo tổng kết Chương trình Quốc gia bảo đảm cấp nước an toàn và Chương trình Quốc gia chống thất thoát, thất thu nước sạch.

Chương trình Quốc gia và nền tảng thể chế cho cấp nước an toàn

Ngày 26/12/2025, tại TP. Cần Thơ, Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) chủ trì tổ chức Hội thảo tổng kết Chương trình Quốc gia bảo đảm cấp nước an toàn và Chương trình Quốc gia chống thất thoát, thất thu nước sạch.

Hội thảo nhằm nhìn lại toàn diện quá trình triển khai thực hiện giai đoạn 2016 - 2025, đồng thời xác định rõ những thách thức và yêu cầu đặt ra trong bối cảnh mới, đặc biệt đối với khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Hội thảo có sự tham dự của lãnh đạo Sở Xây dựng TP. Cần Thơ, cùng gần 100 đại biểu là đại diện các doanh nghiệp cấp thoát nước khu vực phía Nam, Tây Nguyên và các đơn vị chuyên môn liên quan. Thay mặt Hội Cấp Thoát nước Việt Nam, ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Thường trực tham dự sự kiện.

Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (KCHTXD) khẳng định, việc triển khai Chương trình Quốc gia bảo đảm cấp nước an toàn theo Quyết định số 1566/QĐ-TTg, Chương trình Quốc gia chống thất thoát, thất thu nước sạch theo Quyết định số 2147/QĐ-TTg và Chỉ thị số 34/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ trong hơn 10 năm qua đã từng bước đưa công tác cấp nước an toàn và giảm thất thoát nước sạch đi vào nền nếp.

Theo ông Nguyễn Minh Đức, Trưởng phòng Quản lý Cấp thoát nước (Cục KCHTXD), trong quá trình triển khai, Cục KCHTXD đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành liên quan, các địa phương, Hội Cấp Thoát nước Việt Nam và các tổ chức quốc tế tổ chức nhiều hoạt động hỗ trợ kỹ thuật; rà soát, đánh giá thực trạng cấp nước an toàn tại các tỉnh, thành phố; hướng dẫn xây dựng và triển khai kế hoạch cấp nước an toàn; đồng thời thúc đẩy chia sẻ kinh nghiệm và các mô hình hiệu quả giữa các địa phương, doanh nghiệp ngành Nước.

Kết quả tổng kết cho thấy, khung thể chế về cấp nước an toàn từng bước được hình thành và hoàn thiện; nhận thức của chính quyền địa phương, doanh nghiệp và cộng đồng về tầm quan trọng của cấp nước an toàn ngày càng được nâng cao. Đến nay, 31/63 tỉnh, thành phố đã thành lập Ban Chỉ đạo cấp nước an toàn cấp tỉnh; tổng công suất thiết kế của các hệ thống cấp nước đô thị đạt khoảng 13,7 triệu m³/ngày đêm; tỷ lệ dân số đô thị được cấp nước sạch đạt xấp xỉ 95%. Nhiều địa phương và doanh nghiệp ngành Nước đã chủ động công bố bảo đảm cấp nước an toàn, góp phần kéo giảm tỷ lệ thất thoát nước sạch đô thị bình quân toàn quốc xuống khoảng 15%.

Tuy nhiên, Cục KCHTXD cũng chỉ rõ các tồn tại, thách thức trong quá trình triển khai như nguồn lực tài chính cho cấp nước an toàn còn hạn chế; công tác bảo vệ nguồn nước thô còn nhiều bất cập; tác động của biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, suy giảm nguồn nước ngày càng rõ nét, làm gia tăng rủi ro mất an toàn hệ thống cấp nước.

Thực tiễn từ địa phương

Báo cáo tham luận của Sở Xây dựng TP. Cần Thơ đã phản ánh rõ bức tranh thực tiễn về công tác cấp nước an toàn tại một đô thị trung tâm vùng ĐBSCL sau sáp nhập địa giới hành chính. Hiện trên địa bàn thành phố có 12 đơn vị cấp nước, với tổng công suất thiết kế gần 932.000 m³/ngày đêm, song công suất khai thác thực tế mới đạt hơn 485.000 m³/ngày đêm.

Tỷ lệ thất thoát, thất thu nước sạch giữa các khu vực còn chênh lệch, nhất là tại các hệ thống được đầu tư từ lâu, đã xuống cấp. Nguồn nước khai thác của thành phố chủ yếu là nước mặt từ các sông lớn; tuy nhiên, một số khu vực vẫn phụ thuộc vào nước ngầm - nguồn tài nguyên đang chịu áp lực suy giảm cả về trữ lượng và chất lượng.

Sở Xây dựng TP. Cần Thơ cũng chỉ ra những thách thức lớn đối với công tác bảo đảm cấp nước an toàn trong bối cảnh thành phố nằm ở hạ lưu sông Mê Kông. Tình trạng ô nhiễm nguồn nước mặt, biến động chất lượng nước ngầm, cùng các hiện tượng hạn hán, xâm nhập mặn, triều cường và sạt lở diễn biến ngày càng phức tạp đang tạo áp lực lớn lên hệ thống hạ tầng cấp nước. Bên cạnh đó, việc phân cấp quản lý giữa cấp nước đô thị và nông thôn, cùng những thay đổi trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đặt ra yêu cầu mới về tăng cường phối hợp liên ngành và thống nhất quản lý.

Từ thực tiễn đó, báo cáo tham luận của Sở Xây dựng TP. Cần Thơ nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện quy hoạch cấp nước đồng bộ cho toàn đô thị và vùng phụ cận; tháo gỡ các vướng mắc về cơ chế phê duyệt kế hoạch cấp nước an toàn; đồng thời nâng cao năng lực ứng phó sự cố trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt.

Các tham luận của doanh nghiệp tại hội thảo đã bổ sung chiều sâu thực tiễn cho quá trình tổng kết Chương trình Quốc gia. Báo cáo của Công ty CP Cấp nước Bà Rịa - Vũng Tàu (BWACO) tập trung làm rõ vai trò của công tác bảo vệ nguồn nước thô trong bảo đảm cấp nước an toàn. Doanh nghiệp xác định bảo vệ nguồn nước là “tuyến phòng thủ đầu tiên”, triển khai đồng bộ các giải pháp phối hợp với chính quyền địa phương, kiểm soát nguy cơ ô nhiễm tại lưu vực hồ chứa, giám sát thường xuyên chất lượng nguồn nước và xây dựng mạng lưới thông tin với cộng đồng dân cư khu vực đầu nguồn.

Tham luận của Tổng Công ty Nước - Môi trường Bình Dương (BIWASE) cho thấy việc gắn bảo đảm cấp nước an toàn với công tác giảm thất thoát, thất thu nước sạch là hướng đi mang tính quyết định. Từ thực tế từng đối mặt với tỷ lệ thất thoát cao, doanh nghiệp đã tái cấu trúc toàn diện mô hình quản trị; thành lập Ban cấp nước an toàn; triển khai phân vùng, tách mạng (DMA), kiểm soát áp lực, hiện đại hóa công tác ghi thu và đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số, qua đó duy trì tỷ lệ thất thoát ở mức thấp.

Ở chiều ngược lại, tham luận của Công ty CP Cấp Thoát nước Lâm Đồng phản ánh những thách thức đặc thù của khu vực Tây Nguyên, nơi hệ thống cấp nước phân tán, địa hình phức tạp, nguồn nước phụ thuộc lớn vào điều kiện khí hậu và biến động theo mùa. Những hạn chế về công nghệ giám sát và nguồn lực đầu tư khiến công tác chống thất thoát còn gặp nhiều khó khăn, dù đã có những chuyển biến tích cực.

Từ thực tiễn triển khai tại các địa phương và doanh nghiệp, hội thảo cho thấy một điểm chung: bảo đảm cấp nước an toàn không thể tiếp cận thuần túy dưới góc độ kỹ thuật, mà cần được đặt trong tổng thể quản trị hệ thống, quản lý dữ liệu và năng lực tổ chức, phù hợp với điều kiện tự nhiên và trình độ phát triển của từng địa phương.

Phát biểu tại hội thảo, ông Trần Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Cấp Thoát nước Việt Nam cho rằng, sau giai đoạn tổng kết Chương trình cấp nước an toàn 2016 - 2025, cần nhìn nhận lại đầy đủ hơn khái niệm "cấp nước an toàn" trong bối cảnh mới. Theo ông, nếu như trước đây việc bảo đảm cấp nước an toàn chủ yếu dựa trên các tiêu chí về áp lực, lưu lượng, tính liên tục và chất lượng nước, thì hiện nay các tiêu chí này không còn đáp ứng đầy đủ yêu cầu thực tiễn.

Ông Trần Anh Tuấn nhấn mạnh, nguồn nước phải được coi là trụ cột cốt lõi của cấp nước an toàn, nhất là trong điều kiện biến đổi khí hậu tác động ngày càng rõ nét, làm gia tăng nguy cơ hạn hán, xâm nhập mặn, suy giảm và ô nhiễm nguồn nước. Đối với các vùng nhạy cảm như ĐBSCL, bảo đảm an ninh nguồn nước không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn gắn chặt với an sinh xã hội và mục tiêu phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, ông Trần Anh Tuấn cho rằng chuyển đổi số cần được tiếp cận theo hướng thống nhất toàn Ngành; quản lý số hóa phải bao trùm từ tài sản, mạng lưới, vận hành đến dịch vụ khách hàng, trên cơ sở một nền tảng chung. Đồng thời, cần có cơ chế đánh giá, xác nhận kết quả thực hiện cấp nước an toàn một cách thực chất, phân tầng chỉ tiêu giảm thất thoát phù hợp với đặc thù từng nhóm hệ thống, nhất là giữa đô thị và khu vực nông thôn.

Từ những phân tích trên, ông Trần Anh Tuấn nhấn mạnh yêu cầu chuyển trọng tâm từ tổng kết chương trình sang tư duy bảo đảm an ninh nước, trong đó cấp nước an toàn phải được nhìn nhận như một cấu phần thiết yếu của an sinh xã hội, cần được tổ chức thực hiện bài bản, có cơ chế điều phối, đánh giá và thích ứng linh hoạt với điều kiện từng địa phương trong giai đoạn tới.

Mai Thanh