Nhiều bất cập trong hệ thống cấp thoát nước đô thị

Dự thảo lần thứ nhất Nghị định về quản lý cấp thoát nước gồm 7 chương, 33 điều quy định về hoạt động cấp nước sạch, thoát nước và xử lý nước thải; quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân và hộ gia đình có hoạt động liên quan đến cung cấp và sử dụng nước sạch, thoát nước và xử lý nước thải; Nghị định cũng áp dụng đối với các tổ chức, cá nhân và hộ gia đình trong nước và nước ngoài có hoạt động liên quan đến cung cấp và sử dụng nước sạch, thoát nước và xử lý nước thải trên lãnh thổ Việt Nam.

Thiếu đồng bộ giữa các quy định pháp luật

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu Hạ tầng xây dựng – Bộ Xây dựng cho biết: Hội thảo được tổ chức nhằm đánh giá thực trạng quản lý cấp, thoát nước trên cả nước; các khó khăn thách thức trong tổ chức thực hiện; từ đó đưa ra các yêu cầu liên quan đến giải pháp về cơ chế chính sách, về quản lý, phát triển cấp, thoát nước nhằm đảm bảo cấp nước an toàn, bền vững; khắc phục và giải quyết các tồn tại vướng mắc trong công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực cấp, thoát nước; đáp ứng nhu cầu trong thực tế tại các địa phương, phát triển lĩnh vực cấp thoát nước trong bối cảnh mới, đặc biệt là việc đáp ứng, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Theo ông Vinh, lĩnh vực cấp, thoát nước còn nhiều vấn đề cần được quan tâm như: nâng cao tỷ lệ người dân được cung cấp nước sạch, giảm tỷ lệ thất thoát, thất thu nước sạch, bảo đảm cấp nước an toàn, đặc biệt tại khu vực vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo... Tỷ lệ đấu nối của hộ thoát nước vào hệ thống thoát nước tập trung chưa cao; tốc độ đô thị hóa ngày càng cao, biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, tình hình ngập úng, ngập lụt nặng nề liên tục xảy ra trên phạm vi nhiều tỉnh, thành phố gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống của người dân…

Ông Vinh cho biết mục tiêu xây dựng Dự thảo Nghị định Quản lý cấp, thoát nước nhằm thay thế Nghị định số 117/2007/NĐ-CP và các nghị định sửa đổi, bổ sung, Nghị định số 80/2014/NĐ-CP. Qua đó tạo lập một khung pháp lý thống nhất cho toàn ngành Nước và bảo đảm tương thích, nội luật hóa các quy định mới của hệ thống pháp luật có liên quan như: Dự thảo Luật Cấp Thoát nước, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024, Luật Tài nguyên nước 2023, Luật Bảo vệ môi trường 2020, Luật Giá (sửa đổi), Luật Đầu tư công, PPP, Đấu thầu; Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, ngập úng đô thị, chuyển đổi số.

Nói về những bất cập, ông Hoàng Phúc Dũng, Phó Trưởng phòng Hạ tầng Kỹ thuật - Sở Xây dựng TP.HCM cho biết những vướng mắc trong công tác quản lý lĩnh vực cấp, thoát nước trên địa bàn Thành phố như chưa có Luật Cấp Thoát nước nên công tác quản lý của cơ quan nhà nước trong lĩnh vực cấp nước phụ thuộc vào Nghị định số 43/2022/NĐ-CP ngày 24/6/2022, Nghị định số 117/2007/NĐ-CP, Nghị định số 124/2011/NĐ-CP của Chính phủ.

Trong quá trình quản lý, Sở Xây dựng nhận thấy để xây dựng phương án giá nước sạch cần phải có các hướng dẫn cụ thể đối với phương pháp lập định mức công tác quản lý vận hành hệ thống cấp nước; Định mức kinh tế - kỹ thuật, định mức tỷ lệ chi phí quản lý chung và định mức tỷ lệ thu nhập chịu thuế tính trước; Tỷ lệ thất thoát - thất thu nước sạch.

Tuy nhiên, hiện nay hệ thống pháp luật chưa quy định cụ thể đối với các nội dung như trên dẫn đến không có cơ sở lập dự toán chi phí vận hành, bảo trì, dẫn đến khó xác định giá cấp nước theo phương pháp tính đúng, tính đủ.

Đối với lĩnh vực thoát nước, giá dịch vụ thoát nước và xử lý nước thải cần phải có các hướng dẫn cụ thể như: Phương pháp lập định mức đối với công tác quản lý vận hành hệ thống hạng mục của hệ thống (mạng lưới cống, hố ga, trạm bơm, nhà máy xử lý nước thải…); Định mức kinh tế - kỹ thuật định mức tỷ lệ chi phí quản lý chung và định mức tỷ lệ thu nhập chịu thuế tính trước.

Quy hoạch thiếu đồng bộ với mạng lưới cấp thoát nước

Đối với công tác quy hoạch và đầu tư xây dựng ông Dũng cho rằng các cấp quy hoạch chưa có sự đồng bộ. Do đó, trong quá trình đầu tư xây dựng dự án phải thực hiện công tác điều chỉnh cục bộ dẫn đến kéo dài thời gian đầu tư. Trong quá trình đầu tư xây dựng, một số dự án có thiết kế khẩu độ cống tăng hoặc hình dạng cống có sự thay đổi so với quy hoạch (không làm thay đổi diện tích lưu vực) nhưng vẫn phải điều chỉnh quy hoạch dẫn đến kéo dài thời gian đầu tư xây dựng dự án.

Bên cạnh đó, theo quy định hiện tại Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024 thì Quy hoạch thoát nước (bao gồm các công trình thoát nước mưa, thoát nước thải, công trình xử lý nước thải, công trình xử lý bùn thải) và cao độ nền thuộc Quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật. Theo quy định thì chỉ có 06 thành phố trực thuộc trung ương được phép lập quy hoạch chuyên ngành này.

Bên cạnh đó, Quy hoạch tỉnh chỉ dừng ở mức độ phương án và không bắt buộc phải có bản đồ, bản vẽ thể hiện vị trí, quy mô, phương án tuyến các công trình thoát nước. Đo đó việc đề xuất dự án đầu tư sẽ thiếu cơ sở và tính khả thi.

Ông Hồ Thanh Cường - Tổng Giám đốc Tổng Công ty Cấp nước Sài Gòn (SAWACO) cho rằng, vấn đề cốt lõi nằm ở quy trình lập quy hoạch. Các đồ án quy hoạch phân khu thường do các đơn vị lập quy hoạch kiến trúc hoặc quy hoạch đô thị thực hiện. Các đồ án này thường nghiêng về mặt tổ chức không gian, cảnh quan và sử dụng ̣đất, ít quan tâm về mặt hạ tầng cấp nước và các yêu cầu vận hành đặc thù của hệ thống cấp nước quy mô lớn.

Trong quá trình lập đồ án, việc lấy ý kiến của các doanh nghiệp cấp nước chuyên ngành như SAWACO thường chỉ mang tính hình thức, chiếu lệ hoặc không được thực hiện đầy đủ. Hệ quả là, nhiều đồ án quy hoạch phân khu sau khi được phê duyệt bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền lại không thể hiện chính xác hiện trạng mạng lưới cấp nước. Nghiêm trọng hơn, nhiều đồ án thể hiện sai lệch vị trí, quy mô, hoặc bỏ sót hoàn toàn các tuyến ống cấp nước cấp 1, 2, 3 huyết mạch đang hiện hữu cũng như các tuyến quy hoạch chiến lược cho tương lai.

Ông Nguyễn Minh Phương - Phó Tổng Giám đốc  Công ty CP Cấp thoát nước Cần Thơ cũng chỉ ra những khó khăn hiện thời. Cụ thể, hệ thống cấp thoát nước hiện nay chịu áp lực lớn từ nhu cầu đô thị hóa tăng nhanh, biến đổi khí hậu, nguồn lực đầu tư hạn chế, tỷ lệ thu gom xử lý nước thải còn thấp.

Từ những vướng mắc trong thực tế, ông Phương đề xuất nâng cao hiệu quả quản lý và vận hành hệ thống cấp, thoát nước theo hướng bền vững. Giảm thất thoát nước, đảm bảo cấp nước an toàn. Tăng tỷ lệ thu gom, xử lý nước thải. Tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành và hoàn thiện cơ chế xử lý vi phạm hợp đồng dịch vụ cấp nước.

Đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình và phát triển, việc điều chỉnh, bổ sung cơ chế, thể chế, các quy định,.. cho phù hợp với tình hình thực tế là hết sức cần thiết. Để đảm bảo cấp nước an toàn, nâng cao hiệu quả quản lý cấp thoát nước, cần đồng bộ từ sửa đổi cơ chế, cơ sở pháp lý; tăng cường giám sát kỹ thuật, cải thiện tài chính đến xử lý vi phạm. Việc áp dụng nghiêm túc các giải pháp trên sẽ giúp các đô thị Việt Nam hướng tới hệ thống cấp thoát nước bền vững, ổn định và hiện đại.

Trung Kiên