Bộ Xây dựng: Cần tiếp cận tổng thể, liên ngành để giải quyết ngập úng đô thị

Đại biểu Quốc hội tỉnh An Giang lo lắng khi tình trạng úng ngập tại các đô thị vẫn xảy ra và có diễn biến phức tạp.

Nội dung văn bản chỉ rõ nguyên nhân cốt lõi gây ngập úng diện rộng tại nhiều đô thị trong thời gian qua, đồng thời nêu định hướng điều chỉnh chính sách và đầu tư nhằm khắc phục triệt để.

Nhiều nguyên nhân tổng hợp

Theo Bộ Xây dựng, tình trạng ngập úng đô thị không phải là hiện tượng đơn lẻ mà là kết quả của nhiều yếu tố tích tụ. Tác động rõ rệt nhất đến từ biến đổi khí hậu với tần suất thời tiết cực đoan ngày càng tăng. Nhiều đô thị lớn nằm ở vùng thấp, khả năng thoát nước tự nhiên hạn chế, nên khi mưa lớn xảy ra trong thời gian ngắn, nước không kịp tiêu thoát, gây quá tải hệ thống. Trường hợp Hà Nội là ví dụ điển hình: hoàn lưu bão số 10 và 11 trong năm 2025 đã gây mưa lên đến 500mm chỉ trong một ngày ở một số khu vực, vượt xa năng lực thiết kế của hệ thống thoát nước theo quy hoạch.

Cùng với đó, tốc độ đô thị hóa nhanh trong gần ba thập kỷ qua làm gia tăng áp lực lên hạ tầng kỹ thuật. Dân số đô thị tăng mạnh, diện tích ao hồ và kênh rạch có chức năng trữ nước bị thu hẹp, nhiều khu vực bị bê tông hóa hoàn toàn, khiến lượng nước mưa không thể thấm tự nhiên mà dồn trực tiếp vào hệ thống cống. Trong khi đó, mạng lưới thoát nước ở nhiều đô thị lại được xây dựng từ lâu, đan xen giữa cũ và mới, phần lớn là hệ thống thoát nước chung chung cho cả nước mưa và nước thải. Năng lực tiêu thoát vì thế hạn chế và thiếu đồng bộ.

Bộ Xây dựng cũng chỉ ra một số hạn chế trong công tác quy hoạch. Dù một số thành phố trực thuộc Trung ương đã lập quy hoạch chuyên ngành thoát nước và quản lý cao độ nền, song nhiều đồ án được xây dựng từ trước khi các tác động của biến đổi khí hậu trở nên rõ rệt, chưa kịp điều chỉnh theo bối cảnh mới. Ở nhiều tỉnh khác, phương án thoát nước chỉ được tích hợp ở mức định hướng trong quy hoạch tỉnh, thiếu tính liên kết tổng thể trên toàn đô thị và vùng phụ cận.

Ngoài ra, nguồn lực đầu tư dành cho thoát nước và xử lý nước thải cũng chưa tương xứng với yêu cầu thực tiễn. Ngân sách nhà nước hiện chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu đầu tư phát triển hạ tầng thoát nước, trong khi cơ chế thu hút xã hội hóa, nhất là theo hình thức PPP, chưa được triển khai hiệu quả. Ý thức cộng đồng về giữ gìn hệ thống thoát nước còn hạn chế, tình trạng xả rác và lấn chiếm kênh rạch vẫn xảy ra ở nhiều nơi, làm giảm năng lực thoát nước tự nhiên.

Giải pháp tổng thể, dài hạn và có tính liên vùng

Để khắc phục, Bộ Xây dựng cho rằng các địa phương cần đồng thời triển khai cả giải pháp trước mắt và dài hạn. Việc nạo vét cống rãnh, duy tu hệ thống thu nước, vận hành linh hoạt các trạm bơm và cống kiểm soát triều phải được thực hiện thường xuyên, đi liền với tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng trong bảo vệ hạ tầng thoát nước. Về dài hạn, cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch thoát nước gắn với quy hoạch sử dụng đất, giao thông và thủy lợi; tập trung ưu tiên nguồn vốn cho các dự án thoát nước trọng điểm; từng bước thay thế những tuyến cống xuống cấp; xây dựng các bể chứa, trạm bơm và hồ điều hòa mới để tăng dung tích trữ nước đô thị.

Bộ Xây dựng cũng đang tiến hành hoàn thiện Dự án Luật Cấp Thoát nước trình Chính phủ năm 2026 và Quốc hội năm 2027, đồng thời nghiên cứu sửa đổi Nghị định 80/2014/NĐ-CP, hướng tới hoàn thiện cơ chế đầu tư và vận hành hệ thống thoát nước theo hướng bền vững, trong đó có mô hình "thành phố bọt biển" và ứng dụng các giải pháp quản lý thông minh. Việc phối hợp giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tài chính cùng các địa phương trong điều phối hệ thống thủy lợi, bố trí vốn và hoàn thiện cơ chế PPP sẽ giữ vai trò trọng yếu.

Bộ Xây dựng khẳng định, giải quyết ngập úng đô thị đòi hỏi một cách tiếp cận tổng thể, liên vùng và liên ngành. Chỉ khi quy hoạch, đầu tư, vận hành và quản lý được thực hiện đồng bộ, có trách nhiệm, vừa dựa trên khoa học, vừa xuất phát từ thực tiễn từng đô thị, thì hệ thống thoát nước mới có thể đáp ứng yêu cầu của một nền đô thị hóa hiện đại, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo đảm chất lượng sống của người dân.

Trung Kiên