Luật số 144/2025/QH15: Định hình lại vị trí của ngành Cấp Thoát nước

Cấp Thoát nước từ "vai phụ" trở thành hạ tầng kỹ thuật khung

Trước khi Luật số 144/2025/QH15 (dưới đây gọi tắt là Luật số 144) được ban hành, hệ thống pháp luật về quy hoạch chưa định nghĩa rõ "hạ tầng kỹ thuật khung", cũng không xác định cụ thể tuyến cấp nước, thoát nước là bộ phận cấu thành bắt buộc của hệ thống này. Trong thực tiễn lập quy hoạch, nội dung cấp thoát nước thường được lồng ghép chung với các hạ tầng khác, thể hiện ở mức định hướng, thậm chí mang tính minh họa.

Luật số 144 đã sửa đổi, bổ sung khoản 15 Điều 2, lần đầu tiên "định danh" rõ ràng "tuyến truyền dẫn cấp nước, thoát nước" là một thành phần của hạ tầng kỹ thuật khung. Đây là thay đổi có ý nghĩa nền tảng. Từ chỗ là nội dung kỹ thuật đi theo sau, cấp thoát nước được đặt vào kết cấu cứng của không gian đô thị và nông thôn, cùng với giao thông, năng lượng, viễn thông và thủy lợi.

Sự thay đổi này tạo cơ sở pháp lý trực tiếp để các đồ án quy hoạch bắt buộc phải tính đến mạng lưới cấp nước, thoát nước ngay từ giai đoạn tổ chức không gian, thay vì chỉ xử lý khi phát sinh nhu cầu đầu tư cụ thể.

Một hạn chế lớn của hệ thống quy hoạch trước đây là chưa tồn tại loại hình quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật, khiến lĩnh vực cấp thoát nước luôn phải phụ thuộc vào quy hoạch chung và quy hoạch phân khu. Cách tiếp cận này làm cho quy hoạch ngành Nước thiếu tính chủ động, khó xây dựng tầm nhìn dài hạn, đặc biệt đối với các hệ thống cấp thoát nước liên đô thị, liên vùng.

Luật số 144/2025/QH15 đã khắc phục khoảng trống này khi bổ sung "quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật đối với thành phố" vào hệ thống các loại quy hoạch (điểm đ khoản 2 Điều 3). Đây là bước chuyển quan trọng về cấu trúc pháp luật, lần đầu tiên tạo hành lang pháp lý để quy hoạch cấp thoát nước được lập như một nội dung độc lập, có logic kỹ thuật riêng, đồng thời vẫn bảo đảm tính thống nhất với quy hoạch chung đô thị và quy hoạch tỉnh.

Việc bổ sung loại hình quy hoạch này cho phép hệ thống cấp nước, thoát nước được tính toán đồng bộ về nguồn nước, mạng lưới, công suất và lộ trình đầu tư, thay vì bị chia cắt theo ranh giới hành chính hoặc tiến độ của các dự án khác. Qua đó, quy hoạch ngành Nước có điều kiện chuyển từ tư duy bị động, ngắn hạn sang quy hoạch chủ động, dài hạn và đồng bộ, phù hợp với yêu cầu phát triển đô thị bền vững.

Trước khi Luật số 144 được sửa đổi, không gian ngầm chưa được coi là đối tượng quy hoạch độc lập. Các công trình thoát nước ngầm, cống chính, hồ điều hòa thường phải "chen" trong không gian đã được phân bổ cho giao thông, thương mại hoặc các công trình ngầm khác, dẫn đến xung đột, điều chỉnh tốn kém.

Luật số 144 bổ sung quy hoạch không gian ngầm đối với thành phố và quy định rõ nội dung, bản vẽ thể hiện quy hoạch không gian ngầm. Điều này đánh dấu sự chuyển dịch quan trọng. Đó là, thoát nước đô thị không còn chỉ là bài toán kỹ thuật mặt cắt cống, mà là bài toán tổ chức không gian ba chiều.

Quy hoạch không gian ngầm tạo điều kiện để các hệ thống thoát nước mưa, thoát nước thải, hồ trữ nước, công trình chống ngập được bố trí có trật tự, có tầm nhìn dài hạn, giảm xung đột với các hạ tầng ngầm khác trong tương lai.

Trước khi Luật số 144/2025/QH15 được ban hành, quy hoạch chung đô thị thường ưu tiên tổ chức không gian, phân khu chức năng, giao thông và kiến trúc cảnh quan; hạ tầng nước tuy được đề cập nhưng chưa được xác lập là nội dung mang tính cấu trúc, dẫn đến tình trạng hệ thống cấp thoát nước khó theo kịp tốc độ đô thị hóa.

Luật số 144 đã sửa đổi các quy định về nội dung quy hoạch chung đô thị theo hướng bắt buộc xác định hệ thống hạ tầng kỹ thuật khung và định hướng quy hoạch không gian ngầm (Điều 22), đồng thời gắn chặt với yêu cầu bảo vệ môi trường (Điều 23). Theo quy định tại khoản 15 Điều 2, hạ tầng kỹ thuật khung bao gồm tuyến truyền dẫn cấp nước, thoát nước, qua đó đưa nội dung cấp thoát nước trở thành yêu cầu bắt buộc trong đồ án quy hoạch chung đô thị.

Với các quy định này, đồ án quy hoạch chung không chỉ dừng ở việc nêu nguyên tắc, mà phải làm rõ vai trò, quy mô và phạm vi phục vụ của hệ thống cấp thoát nước, gắn với chỉ tiêu sử dụng đất, mật độ dân cư và định hướng phát triển đô thị theo từng giai đoạn. Cấp thoát nước từ đó trở thành một trong những trụ cột kỹ thuật của quy hoạch chung đô thị, có tác động trực tiếp đến tổ chức không gian và khả năng phát triển bền vững của đô thị.

Gắn quy hoạch hạ tầng nước với tăng trưởng xanh và thích ứng biến đổi khí hậu

Đối với khu vực nông thôn, quy hoạch chung trước đây chủ yếu tập trung vào bố trí dân cư và sản xuất, trong khi hạ tầng nước thường mang tính ngắn hạn, manh mún.

Luật số 144 đã sửa đổi Điều 29, yêu cầu quy hoạch chung xã phải định hướng hệ thống hạ tầng kỹ thuật khung, bao gồm cả cấp nước và thoát nước, với thời hạn quy hoạch từ 20 đến 25 năm. Đây là thay đổi quan trọng, đưa hạ tầng nước nông thôn ra khỏi tư duy đầu tư nhỏ lẻ, hướng tới hệ thống cấp nước tập trung, thoát nước gắn với bảo vệ môi trường và thích ứng điều kiện tự nhiên.

Trước khi Luật số 144/2025/QH15 được ban hành, mục tiêu tăng trưởng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu chưa được xác lập như một nguyên tắc pháp luật độc lập trong lĩnh vực quy hoạch đô thị và nông thôn. Các yêu cầu này chỉ xuất hiện rải rác trong chiến lược phát triển, nghị quyết, quy hoạch ngành hoặc các chương trình mục tiêu, mang tính định hướng chính sách hơn là nghĩa vụ pháp lý bắt buộc khi lập, quản lý và đầu tư theo quy hoạch.

Luật số 144 đã tạo bước chuyển quan trọng khi bổ sung khoản 1a Điều 53, quy định rõ việc quản lý và đầu tư phát triển theo quy hoạch phải bảo đảm đồng bộ hạ tầng kỹ thuật, sử dụng hiệu quả tài nguyên, đồng thời đáp ứng mục tiêu tăng trưởng xanh, thông minh và thích ứng với biến đổi khí hậu. Quy định này đã nâng các yêu cầu về môi trường và khí hậu lên thành nguyên tắc pháp luật có tính ràng buộc, áp dụng thống nhất cho toàn bộ hệ thống quy hoạch đô thị và nông thôn, trong đó có quy hoạch hạ tầng kỹ thuật khung.

Đối với lĩnh vực cấp thoát nước, khoản 1a Điều 53 tạo cơ sở pháp lý trực tiếp để định hướng quy hoạch theo hướng dài hạn và bền vững, bao gồm tổ chức hệ thống thoát nước chống ngập gắn với quản lý rủi ro khí hậu; bố trí hạ tầng trữ nước mưa nhằm sử dụng hiệu quả tài nguyên; thúc đẩy tái sử dụng nước theo mô hình kinh tế tuần hoàn; và bảo đảm an ninh nguồn nước lâu dài thông qua đầu tư đồng bộ hạ tầng kỹ thuật theo quy hoạch.

Nhìn tổng thể, Luật số 144/2025/QH15 cho thấy sự điều chỉnh đáng kể trong cách tiếp cận đối với công tác quy hoạch hạ tầng nước. Từ ngày 1/1/2026, lĩnh vực cấp, thoát nước được xác định là một bộ phận của hạ tầng kỹ thuật khung, thay vì chỉ đóng vai trò nội dung kỹ thuật gắn kèm với các quy hoạch khác như trước đây. Luật cũng bổ sung cơ sở pháp lý cho việc lập quy hoạch chuyên ngành cấp, thoát nước; đồng thời mở rộng phạm vi tổ chức hệ thống hạ tầng này trong không gian ngầm theo hướng có quản lý, kiểm soát. Bên cạnh đó, các quy định mới hướng tới việc khắc phục tình trạng đầu tư phân tán, thiếu đồng bộ, tạo điều kiện cho việc triển khai các dự án theo định hướng dài hạn, có tính đến yêu cầu thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Với những nội dung nêu trên, Luật số 144/2025/QH15 được kỳ vọng sẽ góp phần làm rõ hơn vai trò của ngành Cấp, Thoát nước trong tổng thể phát triển hạ tầng đô thị và nông thôn trong giai đoạn tới. 

Mai Thanh