Mỗi đồng vốn đầu tư vào xử lý nước thải sẽ tạo ra cho xã hội 8 đồng tiền lời

"Béo mà không bở"

Nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (WB) chỉ ra, đầu tư vào lĩnh vực xử lý nước thải và vệ sinh môi trường mang lại lợi nhuận cao. Nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) còn tính ra con số sinh lời cụ thể: "cứ đầu tư 1 đồng vào xử lý nước thải và vệ sinh môi trường sẽ tạo ra cho xã hội, tức nền kinh tế quốc gia 8 đồng tiền lời", nhờ mang lại cho con người và xã hội 6 lợi ích cơ bản, đó là:

Sử dụng nước sạch và vệ sinh giúp phòng ngừa bệnh tật liên quan đến nguồn nước bị ô nhiễm, dẫn đến số ca bệnh, chi phí khám chữa bệnh cá nhân và hệ thống y tế. Việc tiếp cận dễ dàng hơn với nguồn nước sạch và nhà vệ sinh an toàn giúp mọi người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, tiết kiệm thời gian đáng kể phải bỏ ra để đi lấy nước hoặc sử dụng nhà vệ sinh công cộng. Thời gian tiết kiệm được này có thể dùng để học tập, làm việc hoặc tham gia các hoạt động kinh tế khác. Các hệ thống nước sạch và vệ sinh môi trường tốt giúp quản lý nước thải và rác thải hiệu quả, giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ hệ sinh thái và các nguồn tài nguyên nước. Các hệ thống nước sạch và vệ sinh môi trường đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ và trẻ em gái, những người thường phải gánh vác trách nhiệm lấy nước và chăm sóc vệ sinh. Tiếp cận các hệ thống nước sạch và vệ sinh môi trường giúp cải thiện sự bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ. Các dịch vụ nước sạch và vệ sinh môi trường được cải thiện giúp đỡ các nhóm dân số nghèo và dễ bị tổn thương, là những người thường thiếu khả năng tiếp cận các dịch vụ cơ bản này. Điều này góp phần quan trọng vào việc giảm nghèo và thúc đẩy phát triển công bằng. Tăng năng suất lao động, tiết kiệm thời gian, giảm tác động môi trường, và thúc đẩy bình đẳng giới, từ đó đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của quốc gia.

Qua đây cho thấy, lĩnh vực cung cấp nước sạch; thu gom xử lý nước thải và vệ sinh môi trường là khu vực kinh tế tiềm năng; là thị trường lớn, hứa hẹn mang lại lợi nhuận cao và có ý nghĩa to lớn cho xã hội.

Nhưng theo trích dẫn báo cáo từ Bộ Xây dựng của Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Tài nguyên và Môi trường) thì đến năm 2025, Việt Nam mới chỉ có khoảng 18% nước thải đô thị được thu gom, xử lý tại các Nhà máy xử lý nước thải tập trung.

Tỷ lệ khiêm nhường (18) của báo cáo cho thấy: lĩnh vực cung cấp nước sạch; thu gom xử lý nước thải và vệ sinh môi trường dù là thị trường "béo" nhưng không "bở", tức không dễ khai thác, thu lợi.

Nguyên nhân do đâu?

Một lý do nổi cộm và dễ thấy nhất là đầu tư nhà máy xử lý nước thải cần nguồn vốn rất lớn, thời gian khấu hao khá dài, việc sử dụng vốn vay thương mại để thực hiện dự án Nhà máy xử lý nước thải là không khả thi vì thời gian vay vốn thương mại quá ngắn, lãi suất lại cao.

Nhà máy xử lý nước thải chỉ là điều kiện cần, nhưng chưa đủ nếu không có hệ thống thu gom nước thải, cần nguồn vốn đầu tư lớn, kỹ thuật thi công khá phức tạp. Chưa kể chính sách khuyến khích thỏa đáng để các doanh nghiệp tiên phong đầu tư vào lĩnh vực này thì chưa nhiều.

Từ đó dẫn đến thực tế: Hầu hết các đơn vị quản lý, vận hành hệ thống thoát nước và xử lý nước thải không sở hữu công trình mà chỉ vận hành theo đặt hàng của chính quyền, chi phí từ ngân sách nhà nước.

Vì chỉ là người vận hành hệ thống khiến doanh nghiệp không thể đầu tư phát triển hoặc tìm cách tối ưu hóa hệ thống này.

Hơn nữa doanh nghiệp không tự quyết định được giá xử lý mà phải trình phương án giá lên các cơ quan quản lý cấp trên phê duyệt.

Quy trình này mất nhiều thời gian và có thể ảnh hưởng đến dịch vụ thoát nước, xử lý nước thải. Đây cũng là nguyên nhân khiến các công ty thoát nước, xử lý nước thải chưa quan tâm đến lợi ích mang lại từ hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng - những người chịu ảnh hưởng nhưng cũng là lực tác động lớn đến vệ sinh môi trường.

Những khuyến nghị quan trọng

Trong khuôn khổ Lễ khai mạc Tuần lễ ngành nước Việt Nam 2025 vừa qua, bà Silvia Danailov, Trưởng đại diện Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tại Việt Nam đưa ra 3 khuyến nghị cho việc cấp nước sạch và vệ sinh an toàn, bền vững.

Thứ nhất là đầu tư thông minh và đầy đủ. "Nước và vệ sinh không phải là chi phí mà là đầu tư", bà Silvia Danailov cho biết và dẫn chứng một nghiên cứu chung của UNICEF và Bộ Nông nghiệp & Môi trường ước tính cần 8,8 tỷ USD vào năm 2030 để đáp ứng các mục tiêu về Nước sạch và Vệ sinh của Việt Nam.

Thứ hai liên quan sự lãnh đạo và cam kết chính trị mạnh mẽ. "Chúng ta phải ưu tiên các nhóm dễ bị tổn thương, những người có thu nhập thấp, các dân tộc thiểu số và những người ở vùng sâu, xa hoặc bị ảnh hưởng bởi khí hậu. Điều này đòi hỏi phải đặt những cộng đồng này vào trọng tâm của các chính sách và chương trình, đặc biệt là trong Luật Cấp, thoát nước đang được xây dựng và các Chương trình mục tiêu Quốc gia (NTP) giai đoạn 2026-2030", bà Silvia Danailov đề xuất.

Khuyến nghị thứ ba là tăng cường hợp tác liên ngành và đa phương pháp. Nước sạch và vệ sinh môi trường cần được lồng ghép vào các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cấp quốc gia và cấp tỉnh, cũng như các chiến lược ngành - nông nghiệp, y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng, môi trường, du lịch...

"Cùng nhau, chúng ta có thể xây dựng một tương lai, nơi mọi trẻ em Việt Nam đều được lớn lên với nước sạch, vệ sinh an toàn và hy vọng", bà Silvia Danailov, Trưởng đại diện UNICEF Việt Nam kỳ vọng.

Duy Chí