“Không coi quy hoạch thoát nước là nội dung phụ trong quy hoạch đô thị”

Ngập lụt đô thị tại các thành phố lớn khi xảy ra mưa lớn diện rộng

Để làm rõ vấn đề thoát nước, chống ngập lụt qua góc nhìn quy hoạch đô thị, phóng viên Tạp chí Cấp Thoát nước Việt Nam đã có buổi trao đổi với ông Trương Minh Ngọc - Phó Phòng Quản lý kỹ thuật, Viện Quy hoạch Đô thị & Nông thôn, Bộ Xây dựng.

PV: Vai trò của quy hoạch đô thị trong phòng chống ngập lụt hiện nay là gì, thưa ông?

ThS. Trương Minh Ngọc: Đầu tiên có thể hiểu quy hoạch đô thị là việc tổ chức không gian, hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội và nhà ở trên phạm vi đô thị phù hợp với điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội, đặc điểm kiến trúc cảnh quan và yêu cầu phát triển trong từng giai đoạn nhất định. Trong quy hoạch đô thị có tích hợp nội dung quy hoạch hệ thống thoát nước mưa, quy hoạch cao độ nền về phòng chống ngập lụt, đó là một bộ phận cấu thành của quy hoạch đô thị. Trong quy hoạch đô thị có nội dung nghiên cứu về lĩnh vực này, hạ tầng kỹ thuật có nhiều chuyên ngành khác nữa: giao thông đô thị, cấp nước đô thị, hệ thống thông tin liên lạc..., thoát nước là một nội dung của quy hoạch đô thị.

Thứ hai, đặc thù của quy hoạch hệ thống thoát nước mưa bao gồm: mạng lưới, đường cống, kênh mương, hồ điều hoà, trạm bơm,… thiết kế phải gắn liền với địa hình và thủy văn của đô thị, nó còn gắn liền với quy hoạch không gian, quy hoạch sử dụng đất. Có một số người hiểu rất đơn giản là quy hoạch đô thị là quy hoạch không gian, quy hoạch sử dụng đất. Chúng ta thường thấy trong quy hoạch đô thị thì việc quy hoạch không gian xanh, mặt nước hay công viên mặt nước, hồ điều hòa thì phải gắn liền với mục tiêu về tiêu thoát nước và lưu trữ nước mưa, những hồ đấy không chỉ là hồ cảnh quan mà còn có tác dụng trong điều hòa nước mưa nữa. Quy hoạch đô thị đóng vai trò rất quan trọng và quy hoạch thoát nước phòng chống ngập lụt là một nội dung nghiên cứu tích hợp trong quy hoạch đô thị.

Theo luật quy hoạch đô thị nông thôn, chỉ những thành phố trực thuộc trung ương và đô thị ngoài mặt đường thì mới lập quy hoạch chuyên ngành thoát nước. Mình hay nói quy hoạch thoát nước trong nội dung quy hoạch đô thị, còn đối với những thành phố trực thuộc trung ương trở lên thì mới có quy hoạch chuyên ngành thoát nước. Tuy nhiên Quy hoạch Cấp Thoát nước phải gắn liền với quy hoạch đô thị không được tách rời ra.

PV: Những rào cản hay hạn chế trong quy hoạch hiện nay đang góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng làm mới đô thị là gì, thưa ông?

ThS. Trương Minh Ngọc: Quy hoạch đô thị có nội dung đó là quy hoạch hệ thống thoát nước mưa, cao độ về phòng chống ngập lụt. Tuy nhiên, trong thực tiễn đúng là việc triển khai quy hoạch đô thị nói chung và quy hoạch thoát nước nói riêng còn nhiều bất cập. Rất nhiều những báo cáo tổng kết của Bộ Xây dựng của các thành phố, phần lớn hiện trạng thoát nước của các đô thị tại Việt Nam là có năng lực kém và không đạt yêu cầu. Việc tập trung phát triển đô thị, tốc độ đô thị hóa quá nhanh nhưng chưa chú trọng đến phát triển các công trình hạ tầng kỹ thuật đặc biệt là hạ tầng thoát nước, thiếu hồ nước, thiếu không gian xanh, làm tăng diện tích “bê tông hóa”, giảm khả năng thấm hút tự nhiên cũng như biến đổi khí hậu, gia tăng mưa cực đoan là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ngập lụt đô thị..

Thường thấy khi triển khai xây dựng đô thị, các công trình dân dụng, thương mại được xây dựng hình thành trước. Tuy nhiên hạ tầng thoát nước nói riêng chưa được xây dựng nhanh chóng như công trình dân dụng thương mại bởi tốn nhiều tiền, các nhà đầu tư tư nhân ít quan tâm. Thường là nhà nước chứ rất ít các nhà đầu tư tư nhân đầu tư đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước nên nguồn lực chính đến từ ngân sách nhà nước.

Biến đổi khí hậu gây ảnh hưởng lớn tới gia tăng tình trạng ngập lụt tại các đô thị. Chúng ta thấy trong thời gian gần đây, các trận mưa cực đoan có cường độ lớn hơn 100 ml trong vài giờ không phải là hiếm.

Trong việc quản lý quy hoạch có tình trạng thiếu giám sát, chế tài trong việc thực hiện đúng quy hoạch đã được phê duyệt.

Tình trạng xây dựng trái phép, sai phép làm cản trở dòng chảy nhưng không bị xử lý kịp thời. Mô hình quản lý nhiều cấp, nhiều ngành thiếu phối hợp, dẫn đến chồng chéo và đùn đẩy trách nhiệm khi có sự cố ngập lụt.

PV: Giải pháp quy hoạch nào mang tính bền vững và hiệu quả nhất để giảm thiểu ngập đô thị, thưa ông?

ThS. Trương Minh Ngọc: Thứ nhất, cần tích hợp thực chất và có hiệu quả quy hoạch thoát nước vào quy hoạch đô thị ngay từ giai đoạn đầu nghiên cứu lập quy hoạch. Quy hoạch tổng thể đô thị phải đồng thời là quy hoạch không gian và hạ tầng kỹ thuật - trong đó thoát nước là hợp phần bắt buộc và có tỉ trọng về nghiên cứu quy hoạch tương xứng (không coi nghiên cứu quy hoạch thoát nước là nội dung phụ). Thực tiễn hiện nay, có nhiều lĩnh vực cần phải nghiên cứu trong quy hoạch đô thị nhưng có những đồ án trong đó nội dung nghiên cứu quy hoạch thoát nước chưa tương xứng với vai trò của nó. Trong quá trình chuyển đổi số hiện nay, các yếu tố như địa hình, thủy văn, kịch bản mưa cực đoan, nước biển dâng cần được tích hợp thành lớp dữ liệu nền trong quy hoạch đô thị (không chỉ lĩnh vực đất đai). Cần có một cơ chế điều phối liên ngành giữa xây dựng - tài nguyên môi trường - nông nghiệp - giao thông… để đồng bộ về quy hoạch và đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước đô thị.

Thứ hai, quy hoạch thoát nước phải hướng tới dựa vào tự nhiên (Nature-Based Solutions – NbS). Đây là hướng đi bền vững đã được áp dụng tại nhiều đô thị nước ngoài như: Giữ lại và mở rộng các diện tích trũng thấp tự nhiên, đầm lầy, ao hồ, kênh rạch làm vùng chứa và thoát nước. Thoát nước phải dựa vào tự nhiên. Tạo các công viên ngập nước, hồ điều hòa, bãi trũng sinh thái trong các khu đô thị. Tăng diện tích bề mặt thấm nước bằng cách hạn chế diện tích bê tông hóa. Thiết kế hệ thống hành lang thoát nước tự nhiên dọc các sông suối - không xây dựng hoặc san lấp trong hành lang bảo vệ. Giữ lại các hành lang thoát nước tự nhiên của các con sông.

Thứ ba, quy hoạch đô thị nói chung và quy hoạch thoát nước nói riêng phải thích ứng với biến đổi khí hậu, nước biển dâng: Phát triển đô thị nén, tránh mở rộng đô thị tràn lan vào các vùng trũng ngập hoặc đất ngập nước. Ứng dụng các mô hình thoát nước bền vững SUDS (Sustainable Urban Drainage Solutions) là thoát chậm, không phải thoát nhanh, để tránh lượng mưa tập trung lớn trong thời gian ngắn; Đô thị “Sponge City” (thành phố bọt biển) - trong đó đô thị được thiết kế như một cấu trúc hấp thụ và phân tán nước mưa. Tổ chức các tuyến hành lang xanh - vành đai sinh thái kết hợp thoát nước - chống ngập - giảm nhiệt đô thị. Tăng cường giải pháp quy hoạch mang tính bền vững và hiệu quả nhất.

Trân trọng cảm ơn ông!

An Nhiên